Hostes ante portas: Αττίλας

434 μ.Χ. Οι Ούννοι, που είχαν ξεκινήσει από την Ασία και με τις συνεχείς κατακτήσεις είχαν εγκατασταθεί στην κοιλάδα του Δούναβη, αποκτούν νέο βασιλιά, τον Αττίλα.

Ο Αττίλας στο Χρονικό της Νυρεμβέργης (1493)

Ο Αττίλας ήταν ένας προικισμένος και σκληροτράχηλος πολεμιστής. Έτρωγε σε μια ξύλινη γαβάθα, ζούσε σε μια απλή σκηνή και λένε ότι κανένας δεν τον είχε δει ποτέ να γελάει. Ο χρυσός και το ασήμι δεν σήμαιναν τίποτα γι’ αυτόν, παρόλο που τα σεντούκια του ξεχείλιζαν από τα δύο πολύτιμα μέταλλα. Οι κατακτήσεις του ήσαν τεράστιες και ο στρατός του το ίδιο. Αυτοί οι κοντόσωμοι άνθρωποι με το κίτρινο δέρμα, τα τραβηγμένα μάτια και τα προεξέχοντα μήλα, που τον ακολουθούσαν, ήσαν ανθεκτικοί και ανελέητοι. Λεγόταν ότι απ’ όπου περνούσαν το χορτάρι δεν φύτρωνε ξανά.

Ο Anthony Quinn ως Αττίλας 

στην ομώνυμη ταινία του Petro Francisci (1954)

Το Βυζάντιο θάμπωσε τον Αττίλα και βάλθηκε να το εξουσιάσει. Απαίτησε, λοιπόν, από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄ υπέρογκα χρηματικά ποσά. Όταν εκείνος αρνήθηκε να τα καταβάλει, εξαπέλυσε τις ορδές του, που κατέστρεψαν τη Μυσία, τη Θράκη και τη Μακεδονία και ερήμωσαν 70 πόλεις, υποχρεώνοντάς τον έτσι να υπογράψει μια ταπεινωτικότατη συνθήκη. Η «Μάστιγα του Θεού» ήταν το όνομα που του έδωσαν οι Βυζαντινοί για την αγριότητά του, θεωρώντας, επιπλέον, ότι ήταν η τιμωρία του Θεού για τα κρίματά τους.

Eugène Delacroix, Attila the Hun (1843-1847)

Το 450 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Μαρκιανός αρνήθηκε να πληρώσει τα συμφωνημένα, όμως αυτήν τη φορά ο Αττίλας αγνόησε την προσβολή, καθώς είχε άλλα σχέδια: να υποτάξει τη Δύση. Έστειλε, μάλιστα, στον αυτοκράτορα Βαλεντινιανό έναν απεσταλμένο με το εξής μήνυμα: «Ο κύριός μου και δικός σου κύριος Αττίλας σού διαμηνύει ότι πρέπει να του δώσεις το μισό σου βασίλειο και την κόρη σου για γυναίκα του». Ό,τι ο αυτοκράτορας δεν του προσέφερε οικειοθελώς, ο Αττίλας βάλθηκε να το κατακτήσει με το σπαθί του. Το 451 μ.Χ. συγκρούστηκε με τον ρωμαϊκό στρατό στα Καταλαυνικά Πεδία. Απέναντι από τον Αττίλα είχαν παραταχθεί όχι μόνον οι Ρωμαίοι, αλλά και πολλά γερμανικά φύλα, που τον μισούσαν τόσο πολύ, ώστε ξέχασαν την έχθρα τους με τους Ρωμαίους. Αρχιστράτηγος ήταν ο ικανότατος Φλάβιος Αέτιος οοποίος, από μια ειρωνεία της τύχης, υπήρξε παιδικός φίλος του Αττίλα (νεότατος είχε σταλεί ως όμηρος ειρήνης στην αυλή των Ούννων). Η μάχη, που ονομάστηκε Μάχη των Εθνών, ήταν σφοδρή, όμως δεν ανέδειξε νικητή. Αργότερα, ο Αττίλας κινήθηκε με τις ορδές του εναντίον της Ρώμης. Ένας νέος εχθρός, αιώνες μετά τον Αννίβα, ήταν προ των πυλών της αιώνιας πόλης. Επικράτησε πανικός.

Και τότε βρέθηκε ένας άνδρας να σώσει την πόλη και την Ευρώπη: ο πάπας Λεόντιος. Κρατώντας λάβαρα και με τη συνοδεία ιερέων, βγήκε να συναντήσει τον βάρβαρο βασιλιά. Τι να του είπε άραγε ο Λεόντιος σε αυτήν την παράδοξη συνάντηση; Πάντως, ο Αττίλας όχι μόνο δεν τον κατέσφαξε, όπως περίμεναν όλοι, αλλά και πείστηκε να αποχωρήσει, αποσύροντας τα στρατεύματά του από την Ιταλία.

Raphael, The Meeting Between Leo the Great and Attila

Η Ευρώπη είχε για δεύτερη φορά σωθεί.

Πηγές για τις εικόνες:

http://www.wikiart.org/en/eugene-delacroix/attila-the-hun

https://en.wikipedia.org/wiki/Attila

http://gallerytheimage.com/node/1787/

Hostes ante portas: Αννίβας

2 Αυγούστου 216 π.Χ. Στις Κάννες, στη νοτιοανατολική Ιταλία, οι Ρωμαίοι κατατροπώνονται από τον στρατό του Καρχηδόνιου Αννίβα.

Μαρμάρινη προτομή του Αννίβα

Η Καρχηδόνα ήταν μια πλούσια φοινικική αποικία στην Αφρική. Τα πλοία της έπλεαν σε μακρινές θάλασσες μεταφέροντας αγαθά σε όλες τις χώρες. Οι Ρωμαίοι, αντίθετα, ήσαν στεριανοί. Ούτε διέπλεαν τα πελάγη, ούτε ήξεραν να ναυμαχούν, ούτε καν ήξεραν να ναυπηγούν πλοία, κι αυτό –το καταλάβαιναν- περιόριζε την ισχύ τους. Κάποτε όμως, σύμφωνα με την παράδοση, ένα καρχηδονιακό πλοίο εξόκειλε στις ιταλικές ακτές. Οι Ρωμαίοι, πεισματάρηδες και ακούραστοι, δούλεψαν ακατάπαυστα χρησιμοποιώντας το ως μοντέλο και μέσα σε δύο μήνες είχαν κατασκευάσει έναν ολόκληρο στόλο από πανομοιότυπα πλοία. Με αυτόν τον στόλο ανακατέλαβαν την Σικελία που είχε πέσει στα χέρια των Καρχηδονίων. Οι Καρχηδόνιοι τότε στράφηκαν προς την Ισπανία και επιβλήθηκαν εύκολα στις άγριες φυλές που κατοικούσαν εκεί.

Όταν οι Ρωμαίοι άρχισαν να εποφθαλμιούν την Ισπανία, ο Αννίβας, ατρόμητος, ανυποχώρητος και γεννημένος στρατηγός, δεν μπόρεσε να το ανεχθεί.  Επικεφαλής μιας τρομερής δύναμης, διέσχισε όλη τη σημερινή νότια Γαλλία, πέρασε ποτάμια, χαράδρες και απάτητα βουνά (ακόμα και τις Άλπεις) και βρέθηκε, με 50000 πεζούς, 9000 ιππείς και τους 37 ελέφαντες που είχε πάρει μαζί του, στην Ιταλία. Εκεί συνέτριψε τους Ρωμαίους σε αιματηρές μάχες, πρώτα στον ποταμό Τρέβια (το 217 π.Χ.) και την επόμενη χρονιά στη λίμνη Τρανσιμένη.

J. M. W. Turner, 

Snow-storm. Hannibal and his army crossing the Alpes (1812)

Οι Ρωμαίοι είχαν επικεφαλής του στρατού τους έναν πολύ ικανό στρατηγό, τον Κόιντο Φάβιο Μάξιμο, ο οποίος είχε αντιληφθεί τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε ο Αννίβας. Ως πολεμική τακτική είχε επιλέξει να μην αντιμετωπίζει τον αντίπαλό του κατά μέτωπον, αλλά να τον πλήττει στα αδύνατα σημεία του και να περιμένει πότε εκείνος, εκνευρισμένος από την αναμονή, θα έκανε κάποιο σφάλμα. Οι Ρωμαίοι, που δεν καταλάβαιναν το σχέδιο του Φάβιου Μάξιμου, του είχαν δώσει κοροϊδευτικά το προσωνύμιο Cunctator (=διστακτικός). Κι έτσι, αγνοώντας τον, επιτέθηκαν στον Αννίβα στις Κάννες. 40000 νεκρούς κόστισε στους Ρωμαίους η ανοησία τους, η οποία συγχρόνως άνοιξε στον Αννίβα τον δρόμο για τη Ρώμη. Hannibal ante portas (=ο Αννίβας προ των πυλών) ήταν η σπαρακτική κραυγή που ακούστηκε τότε σε ολόκληρη την Ιταλία.

Όμως ο Αννίβας έκανε το μοιραίο λάθος. Αντί να επιτεθεί στη Ρώμη τη στιγμή που οι υπερασπιστές της ήσαν τσακισμένοι από την ήττα τους, κινήθηκε προς τη νότια Ιταλία, περιμένοντας να λάβει πρώτα ενισχύσεις από την Καρχηδόνα, ενισχύσεις που δεν έφτασαν ποτέ.

14 χρόνια συνολικά ο Αννίβας παρέμεινε στην Ιταλία μαζί με τους εξαγριωμένους στρατιώτες του, οι οποίοι λεηλατούσαν τα πάντα στο πέρασμά τους. Το 204 π.Χ. οι Ρωμαίοι, έχοντας αναδιατάξει τις δυνάμεις τους, επιτέθηκαν εκ νέου στην Καρχηδόνα. Οι Καρχηδόνιοι έδωσαν τότε εντολή στον Αννίβα να επιστρέψει στην πατρίδα του για να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Μπροστά από τα τείχη της πόλης, όπου είχαν φτάσει οι Ρωμαίοι υπό την ηγεσία του στρατηγού Σκιπίωνα, του επονομαζόμενου και Αφρικανού, στην περίφημη μάχη της Ζάμας, ο Αννίβας έχασε τη μάχη.

Το 202 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Καρχηδόνα και υποχρέωσαν τους Καρχηδόνιους να κάψουν ολόκληρο τον στόλο τους  και να τους καταβάλουν γενναία πολεμική αποζημίωση. Ο Αννίβας κατάφερε να διαφύγει και προσπάθησε να οργανώσει την αντίσταση εναντίον των Ρωμαίων, ώσπου το  183 π.Χ., για να μην πέσει στα χέρια των Ρωμαίων, αυτοκτόνησε με δηλητήριο σε μια πόλη που λεγόταν Λίμπισα.

Sébastien Slodtz, Hannibal (1704)

Η Ρώμη σώθηκε και μαζί της η Ευρώπη.

Η ανάμνηση όμως της Καρχηδόνας πάντοτε βασάνιζε τους Ρωμαίους. Μάλιστα, ο πατρίκιος Κάτων ο πρεσβύτερος, γνωστός για τον ανυποχώρητο χαρακτήρα του, άρχιζε κάθε ομιλία του στις συνεδριάσεις της Συγκλήτου, όποιο κι αν ήταν το θέμα, με τη φράση που έμεινε παροιμιώδης: Carthago delenda est (=η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί).

Οι Ρωμαίοι εν τέλει ακολούθησαν τη συμβουλή του. Η Καρχηδόνα καταστράφηκε το 146 π.Χ. και όλοι οι πολίτες της είτε θανατώθηκαν είτε συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Οι Ρωμαίοι γκρέμισαν όλα τα σπίτια, ισοπέδωσαν τη γη, όργωσαν με αλέτρια το έδαφός της και έριξαν αλάτι, για να μην ξαναφυτρώσει ποτέ τίποτα. Η Ρώμη έμεινε η ισχυρότερη πόλη του κόσμου.

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Hannibal

http://www.tate.org.uk/art/artworks/turner-snow-storm-hannibal-and-his-army-crossing-the-alps-n00490

https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Cannae

Σεπτέμβριος

Πολύ νερό κύλησε στον ποταμό του χρόνου από την τελευταία μου ανάρτηση, με πολλά κρίσιμα γεγονότα να σημαδεύουν τη ζωή μας και τη ζωή της πατρίδας μας.

Είμαι πάλι εδώ με τον ερχομό του Φθινόπωρου, σε ένα ζεστό ακόμη αποκαλόκαιρο κι ενώ τα σχολεία μόλις άνοιξαν, με έναν πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη (1910-1989).

Μαθητής του Φώτη Κόντογλου, ο Γιάννης Τσαρούχης μυήθηκε σε μια ιδιότυπη ελληνική ζωγραφική που στο κεντρικό βυζαντινό της ύφος ενσωμάτωνε πολλά στοιχεία της Αναγέννησης, αλλά και του ευρωπαϊκού μοντερνισμού.

Σαν βγαλμένος από τη βυζαντινή αγιογραφία μα και από πίνακα του Caravaggio είναι ο Σεπτέμβρης του, όπως εξάλλου όλοι οι νεαροί άνδρες που συμβολίζουν τους μήνες, σε μια σειρά από έργα που φιλοτεχνήθηκαν το 1972. 

Στιβαρό ημίγυμνο κορμί με φτερά αγγέλου, επειδή στη λαϊκή παράδοση με τα φτερά τους οι μήνες ταξιδεύουν αέναα και κυκλικά στον χρόνο. Μελαχρινός, με απαλό μουστάκι, είναι καθισμένος σε μαρμάρινο κίονα, ακουμπάει νωχελικά το χέρι σε μάρμαρο και στο πλάι του είναι χυμένα τρία-τέσσερα σχολικά τετράδια. Μας κοιτάζει καταπρόσωπο, με μια δύσκολα κρυμμένη ηδυπάθεια στα μάτια και στα χείλη.

Αυτός είναι ο δικός μας Σεπτέμβριος.

Πηγή για την εικόνα:

https://paletaart.wordpress.com/