Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου του Thomas Hobbes

Μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, το ερώτημα για το πώς νομιμοποιείται η επιβολή των εξαναγκαστικών θεσμών δεν φαίνεται να απασχολούσε ιδιαίτερα τους φιλοσόφους. Κι αυτό γιατί, από τα τέλη της κλασικής αρχαιότητας μέχρι την Αναγέννηση, η διακυβέρνηση ενός κράτους ή μιας πολιτείας είχε κληρονομικό χαρακτήρα, ο οποίος ενομιμοποιείτο από τη θεία καταγωγή του ηγεμόνα. Είναι η αντίληψη για την ελέω Θεού εξουσία (θεοκρατικό μοντέλο).

Η σκέψη αυτή αλλάζει κυρίως με τον Άγγλο φιλόσοφο Thomas Hobbes (1588-1679), ο οποίος διερωτάται για πρώτη φορά ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους ο λαός αποδέχεται τους εξαναγκαστικούς θεσμούς και τους νόμους που επιβάλλονται από τον ανώτατο άρχοντα. Ή, αλλιώς, ποιο είναι το στοιχείο που νομιμοποιεί την υποταγή σε έναν εξουσιαστικό μηχανισμό.

O Hobbes αναπτύσσει τις ιδέες του για το κοινωνικό συμβόλαιο στο έργο του Λεβιάθαν (1651), που είναι ένα από τα σημαντικότερα βιβλία πολιτικής φιλοσοφίας. Σε αυτό, θέτει σε λειτουργία τον μηχανισμό της φυσικής κατάστασης, του φυσικού νόμου και του συμβολαίου με σκοπό να ενισχύσει την κρατική εξουσία.

Επειδή η ανθρώπινη φύση, ισχυρίζεται ο Hobbes, κυριαρχείται από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και επειδή ο άνθρωπος, σε μια ελεύθερη και πρωτόγονη κατάσταση, κυριευμένος από τα πάθη του, θα συμπεριφερόταν στους άλλους ανθρώπους σαν λύκος (homo homini lupus), προκειμένου να διατηρηθεί στη ζωή (να αποφύγει τον θάνατο) και να διαφυλάξει τα συμφέροντά του, αναγκάζεται να εκχωρήσει ένα μέρος της ελευθερίας του σε κάποια αυθεντία, στον κυρίαρχο, και να υποταχθεί σε αυτόν, υπό την προϋπόθεση ότι και ο διπλανός του θα κάνει το ίδιο. 

Ο άνθρωπος, δηλαδή, προκειμένου να μην αφανιστεί μέσα από μία κατάσταση πολέμου όλων εναντίον όλων (bellum omnium contra omnes), συνάπτει ένα συμβόλαιο με ένα ή με περισσότερα πρόσωπα, δια του οποίου η μία πλευρά εκχωρεί ένα μέρος της ελευθερίας της για να καταφέρει να διαφυλάξει τη ζωή της, ενώ η άλλη πλευρά δεσμεύεται να τηρήσει όλους τους όρους που απαιτούνται για να εξασφαλιστεί η επιβίωση  και το αγαθό της ειρήνης.

Το συμβόλαιο αυτό, που συνιστά στην ουσία μια πράξη υποταγής, νομιμοποιεί την πολιτική εξουσία, όχι πια επειδή είναι θεόσταλτη αλλά επειδή η φύση του ανθρώπου είναι τέτοια που τον κάνει, για χάρη της ειρήνης και της ασφάλειάς του, να θυσιάσει την ελευθερία του προκειμένου να επιβιώσει.

Όμως το κοινωνικό συμβόλαιο του Hobbes είναι μόνον η αρχή.

Πηγές για τις εικόνες:

https://en.wikipedia.org/wiki/Leviathan_(book)

https://myspace.com/giocher/mixes/classic-caricature-filosofi-562447/photo/287004526